Waar komen de waarden van Frits Goldschmeding vandaan?
Als kernwaarden van Randstad heeft Frits Goldschmeding zélf in de jaarverslagen van de periode 1978-1984 ‘het kennen, het dienen en het vertrouwen van mensen’ geformuleerd. Deze kernwaarden bepalen zijn visie op de mens, op werk en op de economie: de drie domeinen van onderzoek waaraan de Goldschmeding Foundation voor Mens, Werk en Economie bijdragen levert. Later zou Goldschmeding hier nog aan toevoegen dat de mens, diens werk en de economie idealiter bepaald worden door de liefde. De liefde (caritas, agapè) ligt niet alleen ten grondslag aan de na te streven kernwaarden, zij werkt er ook in door.
Om helder te krijgen hoe zijn visie op mens, werk en economie door de hiervoor genoemde kernwaarden is bepaald, is het noodzakelijk de bronnen in ogenschouw te nemen die de stichter van de Goldschmeding Foundation heeft geïnterioriseerd tijdens zijn zoektocht naar wie de mens is, naar wat arbeid behelst en naar hoe een goede economie eruit ziet en tot stand komt.
In zijn gedachten over hoe een onderneming maatschappelijk behoort te functioneren betoont Goldschmeding zich schatplichtig aan de christelijke traditie in het algemeen en aan de hoogleraren H. Dooyeweerd en T.P van der Kooy in het bijzonder. In Dooyeweerds aspectenleer is bijvoorbeeld de gedachte leidend dat aan een individu of een samenleving vele aspecten te onderscheiden zijn. Zo is het economische aspect, naast vele andere, slechts één aspect van de werkelijkheid van een individu of van een samenleving. Kennis van de aspectenleer, zoals geïnterpreteerd door Van der Kooy, behoedde hem dus al jong voor het euvel vanuit een beperkt referentiekader slechts één enkel aspect van de werkelijkheid te verabsoluteren en losgezongen te zien van de andere aspecten die inherent zijn aan het mens-zijn. Dit inzicht bevestigde hem in zijn overtuiging dat ‘de economie’ nooit als een monolitisch blok mag worden gezien.
Het economische aspect is slechts één aspect van de werkelijkheid van een individu of van een samenleving
Geschraagd door het inzicht dat een visie op de economie verrijkt wordt door vragen en input vanuit andere disciplines beklijfde bij Goldschmeding de gedachte dat in een onderneming recht gedaan moet worden aan de verschillende aspecten die aan het bestaan van een individu of een onderneming te onderkennen zijn. Áls dus in een onderneming meerdere belangen van direct en indirect betrokkenen simultaan behartigd worden, dan is het niet wenselijk dat alleen het economische aspect verdisconteerd wordt. Ook andere aspecten zoals het sociale, psychologische en ethische dienen bij de simultane belangenbehartiging in ogenschouw genomen te worden.
In de simultane belangenbehartiging kan het ‘kennen, dienen en vertrouwen’ als de uitwerking van het ethisch aspect der dingen een essentiële rol spelen. Goldschmeding schroomde niet onder de aandacht te brengen dat in dit aspect liefde een rol dient te spelen. Augustinus’ visie op de caritas leerde hem dat juist deze kracht het mensen mogelijk maakt, ondanks hun onvolmaaktheid, in hun handelen kunnen streven naar perfectie. Daarom behoort het tot de opdracht van een onderneming de caritas te doen beklijven, zodat het kennen, dienen en vertrouwen van elkaar oprechter en vruchtbaarder geschiedt.
‘Simultane belangenbehartiging’ : bevers en bijen (Jaarverslag Randstad 1978)
Goldschmedings gedachten over hoe een onderneming maatschappelijk behoort te functioneren zijn gebaseerd op Dooyeweerds aspectenleer. Hierin is de gedachte leidend dat aan een individu of een samenleving vele aspecten te onderscheiden zijn. Zo is bijvoorbeeld het economische aspect, naast vele andere, slechts één aspect van de werkelijkheid van een individu of van een samenleving.
Kennis van de aspectenleer, zoals geïnterpreteerd door Van der Kooy, heeft Goldschmeding ertoe aangezet om niet slechts één enkel aspect van de werkelijkheid te zien. Juist alle aspecten die inherent zijn aan het mens-zijn horen thuis in een visie om een onderneming te leiden. De simultane belangenbehartiging van alle direct en indirect betrokkenen is juist hierdoor ingegeven.
Het liefdesbegrip van Augustinus maakt duidelijk dat de zuivere liefde bestaat bij de gratie van de welwillendheid, de gerichtheid op de eigen zelfverwerkelijking én op het opbloeien van de ander. Het samen delen van vreugde en verdriet, van weldaad en armoede. Het wederkerig gebruikmaken van elkanders diensten en het gezamenlijk delen van winsten en verliezen past dus binnen de opvatting van Augustinus over liefde.
Het liefdesgebod van Matteüs is van alle tijden. De relatie tussen mensen is vervullender als liefde een bindende kracht is; de mens is vollediger als deze wordt liefgehad. ‘Gij zult de Heer, uw God, liefhebben met geheel uw hart, en met geheel uw ziel, en met geheel uw verstand. Dit is het eerste en het grote gebod. En het tweede, aan dit gelijk, is: Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf. Aan deze twee geboden hangt de ganse wet en de profeten’ (Matteüs 22:37-40).
Wij willen mensen in staat stellen met behulp van zinvol werk een betere economie te ontwikkelen, waarbij liefde en geluk niet los verkrijgbaar zijn
Goldschmedings gedachten over de mens, diens werk en de economie zullen op hun waarde worden geschat door ze in het licht van bronnen te duiden. Steeds weer zal blijken dat de eigenheid van zijn denken hieromtrent bepaald is door zijn vorming. Hierin werd interdisciplinariteit nagestreefd, nog voordat het woord was uitgevonden. Deze benadering werpt vruchten af omdat de mens, diens werk alsook de economie nooit los is gezien van het gehele leven en algehele welbevinden van mens, organisatie, onderneming of samenleving als geheel.
https://vimeo.com/236901497/c20bad1c90
Onderzoek ‘De zondeval van de economie’ – Dr. Joost Hengstmengel
Dankzij de Goldschmeding Foundation voor Mens, Werk en Economie zal binnen dit project verder gereflecteerd worden op de kernwaarden die doorklinken in het beeld van de mens of in de visie op werk en economie. Als zodanig vormt het een ijkpunt voor verder onderzoek maar ook een opmaat tot verdere vragen. Nog immer geldt het gevleugelde woord van de dichter (en psychiater) Rutger Kopland: ‘wie een antwoord heeft gevonden, die heeft geen goede vraag gesteld’. En nog immer geldt het adagium van Augustinus: ‘Mihi magna quaestio factus sum’: ‘ik ben mijzelf een grote vraag geworden’. Zich bezinnend op zijn leven, de liefde, zijn kenvermogen, zijn vertrouwen in de mensheid alsook op de wijze waarop hij de ander en zichzelf gediend had, kon hij niet anders dan dit verzuchten.
https://vimeo.com/236906012/976ded8223
Onderzoek ‘Van machtswellust naar caritas’ – Dr. Roshnee Ossewaarde-Lowtoo
Binnen het programma ‘Ad fontes: naar de bronnen’ zullen er twee studies uitgevoerd worden. In de eerste ‘De zondeval van de economie’ onder leiding van Dr. Joost Hengstmengel wordt onderzocht hoe het eigenbelang-idee haar intrede heeft gedaan in het economisch discours en welk alternatief dientengevolge uit beeld is geraakt. De tweede studie, onder leiding van Dr. Roshnee Ossewaarde-Lowtoo heeft als titel: ‘Van machtswellust naar caritas’. Zij doet onderzoek naar de wil tot macht, de dominante drijfveer van de huidige economie, en naar de mogelijkheid om de economie te baseren op de principes van de liefde met als doel het scheppen van een humane economie.
