Voor de bloei van de ander
Agapè is een oud Grieks woord voor de concrete inzet van iemand voor de bloei van een ander op weg naar gedeelde vreugde (vooral daar waar die bloei en die vreugde bedreigd worden). Veelal wordt het woord vertaald met ‘liefde’. Het is één van de belangrijkste inspiratiewoorden binnen de westerse samenleving.
In dit project wordt de actuele betekenis van dit begrip verkend voor drie grote domeinen van de hedendaagse samenleving: de markt, de civil society (ook wel: non-profits en vrijwillligerswerk) en de staat. Hoe kunnen deze domeinen ieder op eigen wijze bijdragen aan menselijke waardigheid en menselijke bloei?
Tegenwoordig is ‘liefde’ vooral een woord dat we in de privésfeer plaatsen. Bovendien is het voor ons sterk verbonden met romantische gevoelens. Daarom wordt in dit project het oorsprongsbegrip agapè gebruikt omdat dit van oudsher ook een publieke betekenis heeft en eerder gaat over wat iemand concreet voor iemand anders doet – op weg naar een nieuwe, gezamenlijke toekomst – dan wat iemand voor iemand anders voelt.
Agapè is de concrete inzet van de ene mens voor de bloei van een ander, op weg naar gedeelde vreugde
De meest bekende uitwerking van dit grondwoord is bekend geworden als de ‘zeven werken van barmhartigheid’, die direct ook al aangeven hoe concreet agapè is: hongerigen voeden, dorstigen laven, zieken bezoeken, vreemdelingen huisvesten, enzovoorts. Op allerlei manieren, in verhalen, in beeldende kunst, hebben mensen elkaar deze werken voorgehouden en zijn mensen erdoor geïnspireerd. Hier ligt de achtergrond van de hedendaagse ‘civil society’, maar ook van verwachtingen die we hebben van een vrije markt én van een goede functionerende overheid.
Veel maatschappelijke organisaties zijn de laatste jaren ten prooi gevallen aan een technocratische verzakelijking. Nu is er een omgekeerde beweging: een zoektocht naar morele inspiratie, bezieling en maatschappelijke betrokkenheid. De onderzoekslijn ‘agapè & civil society’ wil die zoektocht stimuleren en nieuwe vormen van governance helpen ontwikkelen.
Hoe langer hoe meer wordt duidelijk dat het echte geheim van een goed functionerende markt niet ‘eigenbelang’ is maar samenwerking en moraliteit. De onderzoekslijn ‘agapè & markt’ onderzoekt waarom dit zo is (én waarom we zo lang het tegenovergestelde gedacht hebben).
Goed bestuur vergt in de 21e eeuw, met globalisering én individualisering, een heel nieuwe mix van vrijheid, verantwoordelijkheid, flexibiliteit en solidariteit om ieders waardigheid, ieders bloei, mogelijk te maken. De onderzoekslijn ‘agapè en politiek’ onderzoekt de rol van de politieke orde in de ‘menselijke waardigheidssamenleving’ van de toekomst.
Via de Latijnse vertaling ‘caritas’ zijn we vanaf de vroege Middeleeuwen gewend geraakt aan een traditie van onderlinge zorg, ziekenopvang, weeshuizen en allerlei andere ‘charitatieve’, humanitaire doelen. Deze traditie loopt door tot en met allerlei hedendaagse maatschappelijke initiatieven, het terrein dat we nu vaak als ‘civil society’ aanduiden. Gemakkelijk raken deze initiatieven echter hun inspiratie kwijt en komen in een toestand van ‘ontzieling’ terecht. In dit onderzoek bekijken we wat momenteel bronnen van inspiratie zijn voor maatschappelijke initiatieven en wat passende organisatievormen zijn voor deze inspiratie.
De kern is gezamenlijk mogelijkheden tot wederzijdse bloei creëren
Ook al vanaf de Middeleeuwen is het begrip agapè geïntroduceerd in wat we vandaag ‘de economie’ noemen. Met name binnen de gilden, waarin men elkaar stimuleerde zo goed mogelijke producten te produceren én tegelijk solidair met elkaar was in tijden van tegenslag en ziekte. Hoe langer hoe meer worden arbeid en later ook handel gezien als manieren om de armoede te boven te komen, welvaart te creëren én vrede te bewaren.
In Noordwest Europa heeft dit – dwars door allerlei andere mogelijkheden van ruig-kapitalisme enerzijds tot communisme anderzijds heen geresulteerd in het idee van een sociale markteconomie, ook wel het ‘Rijnlandse model’ genoemd. Centraal hierin staat de simultane realisatie van de belangen van alle betrokkenen, zowel in een bedrijf als samenlevingsbreed, centraal. De kern hiervan is gezamenlijk mogelijkheden tot wederzijdse bloei creëren. In deze onderzoekslijn wordt gekeken hoe morele inspiratie doorwerkt in mensen, in bedrijven en in de economische orde als geheel.
Beginnend in West-Europa heeft zich een wereldhistorische zeer opvallende transformatie voltrokken van hiërarchische machtsstructuren naar een democratische rechtsstaat met voor ieder gelijke rechten. Deze rechtsstaat heeft als doel de menselijke waardigheid te waarborgen voor ieder. Zij doet dit echter weer op een heel andere manier dan een maatschappelijke organisatie of een bedrijf. Steeds weer moet opnieuw concreet bepaald worden wanneer en hoe een staat dit doel kan realiseren en wanneer ze het juist frustreert. In een tijdperk van zowel individualisering als globalisering dienen overheid en politiek zichzelf opnieuw uit te vinden als waarborg voor waardigheid van ieder.
